Rots in de branding van palen en hout
Als er iets symbool staat voor de eeuwige strijd tussen mens en water, dan zijn het wel de rijsdammen langs de Friese en Groningse kust. Deze slanke en langgerekte bouwwerken van palen en rijshout slingerden langs de kust om land uit zee te winnen.
Door bezuinigingen vanaf de jaren zeventig vorige eeuw zijn veel van deze monumentale bouwwerken verloren gegaan, wat zeker op de kwelder bij Wierum een dramatische impact heeft gekregen. Voor dit deel van de rijsdammen voor de kust van Wierum werd de landaanwinning uitgevoerd door het waterschap. En deze is gestopt met het onderhoud.
Rijsdammen zijn gemaakt van rijshout. Dat is geen type boom zoals de Eik of Spar; rijshout is een benaming voor een mix aan boshout. Die mix kwam nauwkeurig tot stand met een percentage aan boomsoorten. In Friesland ging het daarbij het meest om Essen. Tegenwoordig wordt naaldhout in de rijsdammen toegepast.
Aanslibben
De rijsdammen werden vanaf eind negentiende en begin twintigste eeuw ingezet om land uit zee te winnen.
De waterdoorlatende takkendammen zorgden voor afname van de stroomsnelheid, waardoor slibdeeltjes sneller bezonken en het land dus sneller kon worden ingepolderd. Ook werkverschaffing speelde begin van de vorige eeuw een belangrijke rol om tot deze vorm van landaanwinningen te komen. Het oorspronkelijke doel was vruchtbare landbouwgrond in te polderen voor met name pootaardappelteelt. Tegenwoordig hebben de buitendijkse gebieden een natuurbestemming met agrarisch medegebruik.
Kustbescherming
Verder kenden rijsdammen en hun achterliggende, buitendijkse kwelders ook andere functies. Een buitendijks stuk land vormt immers een natuurlijke buffer tegen golfslag van de zee. Een brede vooroever in de vorm van een kwelder neemt veel kracht uit de golven, wat een zeker bescherming oplevert voor de dijk.
En dan is er nog iets: kwelders hebben ook een belangrijke ecologische functie. De opgehoogde gronden kennen hun eigen unieke vegetatie, vogels vinden er hun rustplaats, terwijl kwelders bovendien een belangrijk broedgebied zijn voor vogels zoals de Kluut.
Bezuinigingen
Helaas valt te constateren dat de kwelder bij Wierum nu in rap tempo ten prooi valt aan de invloed van de Waddenzee. Door bezuinigingen vanaf de jaren zeventig is onderhoud van rijsdammen afgebouwd. De gedachte daarachter is dat de hoge zeedijk vooralsnog stevig genoeg is om het vasteland tegen hoogwater te beschermen. De kwelder als bescherming kent daardoor een ondergeschikte rol, terwijl dat dus ook betekent dat dit uniek stuk natuur met een grote culturele, cultuurhistorische en recreatieve waarde voorgoed verloren dreigt te gaan.
Wil je meer weten over landaanwinning en het gebruik van rijsdammen, klik dan hier. Harry Feenstra, beleidsmedewerker ruimtelijke ontwikkeling bij de gemeente Noardeast-Fryslân heeft hier in 2021 een artikel over geschreven dat ook nog eens voorzien is van mooi beeldmateriaal.